Alznerisches Verb aus synchroner Sicht

Vor Ihnen liegt der Band „Die deutsche Sprache in vielfältigen Forschungsparadigmen”, welcher das Resultat des neunten Linguistischen Doktorandentreffens ist, das in Zusammenarbeit mit den germanistischen Einrichtungen der Universitäten Warschau und Poznań am 9. Mai 2015 an der Universität Łódź stattgefunden hat. An dem Treffen nahmen Doktorandinnen und Doktoranden mit ihren wissenschaftlichen Betreuerinnen und Betreuern teil, die die Universitäten in Warschau, Poznań, Rzeszów, Lublin und Łódź vertreten haben. Sie hatten die Aufgabe, ihre Promotionsprojekte vorzustellen und zu diskutieren, die sie zu verschiedenen Forschungsthemen aus dem Bereich der germanistischen Linguistik ausgearbeitet haben. Die Autorinnen und Autoren konzentrierten sich in ihren Vorträgen auf relevante linguistische Phänomene der deutschen Sprache aus den Bereichen der Morphologie, Textlinguistik, Gesprächsanalyse, Phraseologie, der Hypermedien sowie des Diskurses und der Problematik der Mehrsprachigkeit, die in unterschiedlichen Forschungsparadigmen linguistischen Analysen unterzogen wurden. Die Ergebnisse dieser Analysen finden ihre Widerspiegelung im vorliegenden Band.Der vorliegende Artikel stellt das alznerische Verb aus synchroner Perspektive dar. Zuerst werden der alznerische Ethnolekt und seine Geschichte kurz geschildert. Nächstens wird die Morphologie des Verbs analysiert, in Anlehnung an "Linguistisches Analysemodell" von Józef Darski. Sowohl Grundformen (z.B. Infinitiv, Partizip Perfekt, Paradigmen des Präsens und des Präteritums) als auch zusammengesetzte Konstruktionen (wie Perfekt, Futur oder Passiv) werden besprochen; zu allen werden Beispiele angeführt. Des Weiteren wird die Syntax der verbalen Konstruktionen umrissen – insbesondere konzentriert man sich auf die Position des Finitums und des potenziellen Finitums, sowohl in einfachen als auch in zusammengesetzten Äußerungen im Indikativ. Im Artikel wird auch das Projekt „Spracherbe Polens. Dokumentationsbank bedrohter Sprachen“ dargestellt, in dessen Rahmen der Ethnolekt erforscht wird.The article presents the Halcnovian verb from the synchronic point of view. In its first part it contains the description of the Halcnovian ethnolect and its history. Then, the morphology of the Halcnovian verb is analysed. The methodology has been taken from the "Linguistisches Analysemodell" of Józef Darski. The author describes both the basic forms (for example: infinitive, past participle, paradigms of the present and past tense) and complex constructions (for example: perfect, future, passive voice); there are also given numerous examples to each analysed phenomenon. In the last part the syntax of verbal constructions is presented: mainly the position of the finitum and the potential finitum in simple and complex phrases is considered. In addition, there is shortly presented also the research project “Dziedzictwo językowe Rzeczypospolitej. Baza dokumentacji języków zagrożonych” (“Poland’s Linguistic Heritage. Documentation Database for Endangered Languages”), because the ethnolect is explored in its context.Die vorliegende Publikation ist durch die Philologische Fakultät der Universität Łódź und den Verband Stowarzyszenie Nauczycieli Akademickich na rzecz Krzewienia Kultury Języków Europejskich finanziell gefördert worden. Ein wissenschaftliches Projekt finanziert im Rahmen des Programms des Ministers für Wissenschaft und Hochschulwesen „Nationales Programm zur Entwicklung der Humanistik“ in den Jahren 2012–2013. (Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą “Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2012–2013.

A Reconstruction of Morphosyntactic Structures in the Lect of Hałcnów

Wydział NeofilologiiLekt hałcnowski jest jedną z ostatnich wciąż istniejących odmian dawnej bielsko-bialskiej wyspy językowej, nie będąc już jednak środkiem codziennej komunikacji (enklawa przestała istnieć po drugiej wojnie światowej, gdy większość tutejszej niemieckojęzycznej ludności wyjechała do Niemiec). Praca doktorska stanowi próbę rekonstrukcji systemu hałcnowskiego opierając się przede wszystkim na trzech źródłach: samodzielnie zebranych nagraniach z Hałcnowianami, tekstach jedynego publikującego po hałcnowsku autora Karla Olmy oraz zbiorze pieśni ludowych. Metodologię, zarówno w zakresie morfologii, jak i składni, oparto na "Linguistisches Analysemodell" Józefa Darskiego. Zrekonstruowany system hałcnowski wykazuje 17 z 18 części mowy wyróżnionych przez Darskiego oraz 29 z 31 członów wypowiedzi; nie można określić, czy brak jednej części mowy i dwóch członów wypowiedzi to cecha systemowa, czy też raczej efekt stosunkowo niewielkich rozmiarów korpusu. Dla wszystkich części mowy i członów wypowiedzi podano dużą liczbę przykładów wraz z tłumaczeniami niemieckimi. Części mowy zanalizowano także pod kątem diachronicznym. Ponadto w pracy krótko przedstawiono ślady polsko- oraz niemiecko-hałcnowskich kontaktów językowych. Do pracy dołączono kilka nagrań (w formacie WAV), kilkanaście transkrypcji, wybór tekstów Olmy i pieśni ludowych oraz zdania Wenkera i listę Swadesha.The lect of Hałcnów is one of the last still existent varieties of the former German Language Island of Bielsko-Biała. However, it is no more used in daily communication, because the exclave ceased to exist after the Second World War, as most of the local German-speaking inhabitants decided to go to Germany. The thesis is an attempt to reconstruct the Halcnovian system, based on three sources: self-collected recordings, books of Karl Olma, the only author who published in Halcnovian, and a collection of folk songs. The methodology, both in the morphological and in syntactic analysis, is based on the "Linguistisches Analysemodell" of Józef Darski. The reconstructed Halcnovian system knows 17 of 18 parts of speech described by Darski and 29 of 31 parts of the sentence. It is impossible to find out if the lack of one part of speech and two parts of the sentence is to be explained with the small corpus or if it is rather a systemic problem. All parts of speech and parts of the sentence are accompanied with Halcnovian examples and German translations. Additionally, the parts of speech are analysed from the diachronic point of view. The residues of Polish- and German-Halcnovian language contacts are examined, too. The dissertation also contains numerous records (as WAV-files), transcripts, a selection of Olma's texts and folk songs as well as the Wenker sentences and the Swadesh list.Alznerisch ist eine der letzten noch nicht gestorbenen Varietäten der ehemaligen Bielitz–Bialaer Sprachinsel, es ist aber kein Mittel der alltäglichen Kommunikation (die Enklave hörte nach dem zweiten Weltkrieg auf zu existieren, als die meisten hiesigen deutschsprachigen Bewohner nach Deutschland zogen). Die Dissertation ist ein Versuch, das alznerische System zu rekonstruieren, indem man sich auf drei Quellen stützt: selbst gesammelte Aufnahmen, Werke des einzigen alznerischsprachigen Schriftstellers Karl Olma und eine Sammlung von Volksliedern. Die Methodologie fußt auf dem "Linguistischen Modell" von Józef Darski, sowohl im morphologischen als auch im syntaktischen Bereich. Das rekonstruierte alznerische System kennt 17 von 18 von Darski beschriebenen Wortklassen und 29 von 31 Äußerungsgliedern; es lässt sich nicht sagen, ob das Fehlen einer Wortklasse und zweier Äußerungsglieder systemisch ist oder eher aus dem kleinen Umfang des Korpus resultiert. Zu allen Wortklassen und Äußerungsgliedern werden alznerische Beispiele und deutsche Übersetzungen angegeben. Die Wortklassen werden auch aus diachroner Sicht analysiert. Zusätzlich werden Spuren des polnisch- und deutsch-alznerischen Sprachkontaktes untersucht. Der Dissertation sind einige Aufnahmen (als WAV-Dateien), Transkripte, eine Auswahl von Olmas Texten und Volksliedern sowie Wenkersätze und die Swadesh-Liste angehängt

Der Ursprung des Alznerischen Ethnolekts im Lichte der historischen Phonetik und Phonologi

The Halcnovian ethnolect is an old dialect of the Bielsko-Biała's language island, no more used in the everyday communication. There are few written documents which refer to his origin, so it is not known well. In this situation the linguistics, and especially the phonology, can help to find out the land of origin of the Halcnovian settlers. In this paper the author try to analyse the phonologic system of the ethnolect in comparison to the historic phonology of the German language that it derives from. The reference level is first of all the Middle High German (in addition, less taken into consideration, the Old High German and the Early New High German), because, how it results from the analysis, it was the last common stage of evolution. The outcome of the study doesn't contradict the information indicated in the few written documents – the ethnolect has probably emerged from the East Central dialects in the 14th-15th century.Der Alznerische Ethnolekt ist einer der Dialekte der Bielitz-Bialaer Sprachinsel und wird im Alltag nicht mehr gesprochen. Es gibt wenige Dokumente, die die Anfänge der Sprachinsel beschreiben, deswegen sind sie größtenteils unklar. In solch einer Situation kann die Linguistik, besonders die historische Phonologie, bei der Suche nach der Urheimat der Alznerischen Kolonisten behilflich sein. Im Artikel versucht der Autor das phonologische System des Ethnolekts zu analysieren, indem er es mit den Systemen älterer Entwicklungsstufen der deutschen Sprache vergleicht. Die Vergleichsbasis ist dabei das Mittelhochdeutsche (neben den seltener berücksichtigten Althochdeutsch und Frühneuhochdeutsch), weil es, der Forschung nach, die letzte gemeinsame Entwicklungsstufe war. Die Ergebnisse der Analyse widersprechen nicht den Angaben, die in den wenigen Dokumenten zu finden sind – wahrscheinlich hat sich der Ethnolekt im 14.–15. Jahrhundert von den ostmitteldeutschen Dialekten abgetrennt.Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2012-2013

A Reconstruction of Morphosyntactic Structures in the Lect of Hałcnów

Wydział NeofilologiiLekt hałcnowski jest jedną z ostatnich wciąż istniejących odmian dawnej bielsko-bialskiej wyspy językowej, nie będąc już jednak środkiem codziennej komunikacji (enklawa przestała istnieć po drugiej wojnie światowej, gdy większość tutejszej niemieckojęzycznej ludności wyjechała do Niemiec). Praca doktorska stanowi próbę rekonstrukcji systemu hałcnowskiego opierając się przede wszystkim na trzech źródłach: samodzielnie zebranych nagraniach z Hałcnowianami, tekstach jedynego publikującego po hałcnowsku autora Karla Olmy oraz zbiorze pieśni ludowych. Metodologię, zarówno w zakresie morfologii, jak i składni, oparto na "Linguistisches Analysemodell" Józefa Darskiego. Zrekonstruowany system hałcnowski wykazuje 17 z 18 części mowy wyróżnionych przez Darskiego oraz 29 z 31 członów wypowiedzi; nie można określić, czy brak jednej części mowy i dwóch członów wypowiedzi to cecha systemowa, czy też raczej efekt stosunkowo niewielkich rozmiarów korpusu. Dla wszystkich części mowy i członów wypowiedzi podano dużą liczbę przykładów wraz z tłumaczeniami niemieckimi. Części mowy zanalizowano także pod kątem diachronicznym. Ponadto w pracy krótko przedstawiono ślady polsko- oraz niemiecko-hałcnowskich kontaktów językowych. Do pracy dołączono kilka nagrań (w formacie WAV), kilkanaście transkrypcji, wybór tekstów Olmy i pieśni ludowych oraz zdania Wenkera i listę Swadesha.The lect of Hałcnów is one of the last still existent varieties of the former German Language Island of Bielsko-Biała. However, it is no more used in daily communication, because the exclave ceased to exist after the Second World War, as most of the local German-speaking inhabitants decided to go to Germany. The thesis is an attempt to reconstruct the Halcnovian system, based on three sources: self-collected recordings, books of Karl Olma, the only author who published in Halcnovian, and a collection of folk songs. The methodology, both in the morphological and in syntactic analysis, is based on the "Linguistisches Analysemodell" of Józef Darski. The reconstructed Halcnovian system knows 17 of 18 parts of speech described by Darski and 29 of 31 parts of the sentence. It is impossible to find out if the lack of one part of speech and two parts of the sentence is to be explained with the small corpus or if it is rather a systemic problem. All parts of speech and parts of the sentence are accompanied with Halcnovian examples and German translations. Additionally, the parts of speech are analysed from the diachronic point of view. The residues of Polish- and German-Halcnovian language contacts are examined, too. The dissertation also contains numerous records (as WAV-files), transcripts, a selection of Olma's texts and folk songs as well as the Wenker sentences and the Swadesh list.Alznerisch ist eine der letzten noch nicht gestorbenen Varietäten der ehemaligen Bielitz–Bialaer Sprachinsel, es ist aber kein Mittel der alltäglichen Kommunikation (die Enklave hörte nach dem zweiten Weltkrieg auf zu existieren, als die meisten hiesigen deutschsprachigen Bewohner nach Deutschland zogen). Die Dissertation ist ein Versuch, das alznerische System zu rekonstruieren, indem man sich auf drei Quellen stützt: selbst gesammelte Aufnahmen, Werke des einzigen alznerischsprachigen Schriftstellers Karl Olma und eine Sammlung von Volksliedern. Die Methodologie fußt auf dem "Linguistischen Modell" von Józef Darski, sowohl im morphologischen als auch im syntaktischen Bereich. Das rekonstruierte alznerische System kennt 17 von 18 von Darski beschriebenen Wortklassen und 29 von 31 Äußerungsgliedern; es lässt sich nicht sagen, ob das Fehlen einer Wortklasse und zweier Äußerungsglieder systemisch ist oder eher aus dem kleinen Umfang des Korpus resultiert. Zu allen Wortklassen und Äußerungsgliedern werden alznerische Beispiele und deutsche Übersetzungen angegeben. Die Wortklassen werden auch aus diachroner Sicht analysiert. Zusätzlich werden Spuren des polnisch- und deutsch-alznerischen Sprachkontaktes untersucht. Der Dissertation sind einige Aufnahmen (als WAV-Dateien), Transkripte, eine Auswahl von Olmas Texten und Volksliedern sowie Wenkersätze und die Swadesh-Liste angehängt

The negation in the Halcnovian lect

The Halcnovian lect has been spoken in daily communication in Hałcnów, a village in the former Bielsko-Biała’s language island, until 1945. Today it is almost extinct. The lect is one of Silesian East German dialects, but it developed independently for about 500 years. Because of the former language situation in the village, also the triglossia, there are elements and constructions that may be loaned from Polish or German. In this paper, first, the story of the village is presented, a short description of the Halcnovian grammar follows. The main part of the article contains a description of all possibilities to negate in the lect, there are also listed many examples. Possible foreign influences are investigated also. The analysis shows that the Halcnovian negation was lightly, but evidently influenced by other languages and that is a proof for a long and intensive language contact in the village.Praca naukowa wykonana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2012–2013

Badania diachroniczne w Polsce. Pamięci Profesora Witolda Stefańskiego (1953-2013)

Niniejszą książkę postanowiliśmy zadedykować wybitnemu romaniście i językoznawcy, ś.p. prof. Witoldowi Stefańskiemu, który podczas pierwszych Spotkań Naukowych Badaczy Historii Języka w Toruniu zechciał reprezentować środowisko naukowe gospodarzy i wygłosił wykład pt. „Miejsce językoznawstwa historyczno-porównawczego we współczesnym językoznawstwie”. Niestety, wykład ten stał się ostatnim pozadydaktycznym wystąpieniem Profesora, gdyż w dwa miesiące później nagle pożegnał ten świat.Mając świadomość tych przemian, zauważając, że coraz więcej badaczy patrzy na języki historyczne przez pryzmat różnych metodologii, często mało ze sobą powiązanych, i ponadto zdając sobie sprawę z partykularyzmu środowiska językoznawców historycznych, przez co wymiana myśli – tak ważna dla rozwoju naukowego, a zwłaszcza dla refleksji metodologicznej – jest utrudniona, w dniach 19-20 kwietnia 2013 roku w Toruniu młodzi językoznawcy z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika zorganizowali pierwsze Spotkania Naukowe Badaczy Historii Języka. Spotkanie to miało na celu zebranie młodych naukowców, zajmujących się szeroko pojętym językoznawstwem historycznym, zarówno w jego ujęciu diachronicznym, jak i synchronicznym, przedstawicieli różnych filologii, korzystających z najróżniejszych metodologii (semantyki redukcjonistycznej, słowotwórstwa gniazdowego, analizy dyskursu, badań fonetycznych itd.), aby mogło się ono stać forum wymiany myśli naukowej, refleksji metodologicznych, spojrzenia na to, co robią koleżanki i koledzy z innych ośrodków akademickich w Polsce. Spotkanie to przyniosło zamierzony efekt. Nie licząc gospodarzy, z całej Polski przyjechało 20 doktorantów i młodych doktorów z 10 różnych uczelni w Polsce. Goście ci reprezentowali różne ujęcia metodologiczne, zajmowali się różnymi językami (byli wśród nich m.in. poloniści, germaniści, romaniści czy latyniści). A o największym sukcesie i potrzebie takich spotkań najlepiej chyba świadczył głos uczestników o konieczności i chęci powtórzenia go w przyszłym roku w kolejnym ośrodku akademickim, co też mamy nadzieję stanie się tradycją. Niniejsza publikacja stanowi materialny i intelektualny ślad po tamtym spotkaniu i doskonale pokazuje, jak zróżnicowane ono było. Mamy jednak nadzieję, że ta książka nie będzie tylko pamiątką po tamtym wydarzeniu, ale stanie się źródłem i namacalnym dowodem na to, w jak różny sposób można mówić o językach historycznych. Z tego też powodu, planując strukturę tej publikacji, odeszliśmy od przyjęcia kryterium metodologicznego (z wyjątkiem rozdziału poświęconego słowotwórstwu gniazdowemu, o czym dalej) czy językowego podziału artykułów na rzecz subdyscyplin językoznawczych, których dotyczą. Dzięki temu osoby zainteresowane badaniem języków historycznych będą mogły porównać różne ujęcia metodologiczne i sposoby badania różnych języków. I tak na początku zajmujemy się refleksjami związanymi z fonetyka historyczną. Piotr Sorbet przybliża nam problem zmian paragogicznych w językach romańskich, a Marek Dolatowski pokazuje, jak zmiany fonetyczne mogą nam pomóc w określeniu pochodzenia etnolektu, w tym przypadku hałcnowskiego. Następnie przechodzimy do części poświęconej morfologii, gdzie Marta Woźnicka przedstawia zmiany w paradygmacie koniugacyjnym od gockiego po współczesną niemczyznę, Karolina Traczyk, wykorzystując metodę przekrojów synchronicznych Bajerowej i badania frekwencyjne, analizuje rozwój form dopełniaczowych w języku polskim na –ów, a Anna Buncler dokonuje metarefleksji na temat przypadków w języku fińskim, analizując gramatyki wydane od XVII wieku po czasy współczesne. W dalszej kolejności prezentujemy część poświęconą słowotwórstwu gniazdowemu. Wyjątkowe wyróżnienie tej metodologii wiąże się z jej elastycznością, przez co wyniki badań osób zajmujących się nią mogą posłużyć zarówno osobom zajmującym się fonologią, morfologią, jak i semantyką. W niniejszej książce badania te prezentują Krzysztof Waśkowski, analizujący polską leksykę animalistyczną, oraz Zuzanna Krótki, którą zajmują leksemy o rdzeniu łacz-/łak-. Najbardziej reprezentatywna jest część poświęcona semantyce historycznej. I tak Dawid Lipiński przedstawia propozycję sposobu definiowania słów i wyrażeń w językach historycznych, pokazując to na przykładzie łacińskiego pius, Ewelina Ładziak boryka się z trudnym zadaniem opisu semantycznego przymiotników związanych z percepcją dotyku, natomiast Natalia Żochowska demonstruje, jak badania historyczne mogą być istotne dla eksplikowania wyrażeń języka współczesnego, co pokazuje na przykładzie wyrażeń z segmentem mimo. Najbardziej zaniedbanym działem językoznawstwa historycznego wydaje się być analiza dyskursu czy też szerzej – semantyka tekstu. W obrębie tej subdyscypliny tylko Małgorzata Posturzyńska-Bosko bada instrumenty spójności tekstu we francuskim dziele „Le livre des fais et bonnes meurs du sage roy Charles V” średniowiecznej pisarki Christine de Pizan. Na samym końcu znajduje się część związana z ortografią historyczną; i tak Anna Sawa pokazuje, za pomocą jakich liter były oznaczane samogłoski w „Słoneczniku” Jeremiasza Drexeliusa, natomiast Olga Stramczewska prezentuje na przykładzie edycji fryburskiej „Rozmyślania przemyskiego”, jak różne podejścia edytorów tekstów dawnych mogą zniekształcać obraz składni